Devlet Yardımlarının İzlenmesi ve Denetimi Üzerine Temel İlkeler Hakkında Görüş

Devlet Yardımlarının İzlenmesi ve Denetimi Ãœzerine Temel İlkeler Hakkında Görüş

Rekabet Kurulu'nun Prof.Dr.Arif ESİN ve Prof.Dr.Tuğrul ARAT'a

Ağustos 2001'de hazırlattığı Görüş

Yeni ihdas edilecek devlet yardımları rejiminin AB ve uluslararası norm ve kriterlerine uygun olması gerekmektedir.

Türkiye kalkınma modelini, ekonomik ve sosyal yapılanmasını Avrupa Birliği sistemlerine uyumlaştırma yönünde yenileme hareketine dayandırma konusunda ulusal tercihini açıkça ortaya koymuş bir ülkedir. Bu genel amaç doğrultusunda, gerek Türkiye-AT ortaklık ilişkisini düzenleyen temel kaynaklar olarak Ankara Anlaşması, Katma Protokol ve 1/95 Sayılı OKK'dan kaynaklanan yükümlülüklerinin gereği olarak, gerek Türkiye'nin tam üye olma sürecinde aday ülke sıfatıyla yüklendiği yükümlülüklerin gereği olarak, Türkiye'nin devlet yardımları rejimini AB norm ve kriterlerine uygun hale getirmesi bir zorunluluk haline gelmiş bulunmaktadır. Nitekim Ulusal Program ile bu alandaki yükümlülükleri bir kez daha teyit etmektedir. Ayrıca 21. yy ekonomilerinin dinamiğini serbest piyasa ekonomisi ve parlamenter demokrasi ilkelerinin oluşturması, Türkiye'nin devlet yardımları rejimini AB norm ve kriterlerine uygun hale getirmesini sürdürebilir bir kalkınma için olmazsa olmaz kuralı haline dönüştürmüştür. Öte yandan bu uyum ile Türkiye tarafı olduğu DTÖ Anlaşması çerçevesindeki devlet yardımlarına ilişkin tüm yükümlülüklerini de yerine getirmiş olacaktır. Devlet yardımları rejiminin sözü edilen uluslararası standartlara ulaştırılması doğrudan yabancı sermaye yatırımlarını hızlandıracağı gibi, Türkiye'de gerçek anlamda bir rekabetçi piyasa ekonomisinin oluşmasına yardımcı olacaktır. Rekabetçi yapıya kavuşan teşebbüslerin uluslararası piyasalarda da rekabete girebilmeleri sağlanabilecektir.

1. Bu amaç ile oluşturulacak yeni devlet yardımları rejiminin amacı ulusal devlet yardımları sistemi içerisinde mevcut düzenleme ve uygulama işlevlerine ek olarak bir izleme ve denetim işlevinin oluşturulması ve bunun esaslarının belirlenmesi olmalıdır. Ayrıca devlet yardımlarının mali ve idari özerkliği bulunan bir kurum tarafından denetlenmesi gerekmektedir.

AB norm ve kriterlerine uygun bir devlet yardımları rejiminin kurulabilmesi, sistemde mevcut düzenleme ve uygulama işlevlerinin yanı sıra etkin izleme ve denetleme fonksiyonlarının bulunmasına bağlıdır.

Uluslararası gelişmeler izleme ve denetleme fonksiyonlarını ifa eden kurumların mali ve idari özerkliği bulunan bir yapıya sahip olması gerektiğini göstermektedir. Buradaki temel amacın siyasi otoritenin baskılarından arındırılmış bir sisteme vücut vermek olduğu görülmektedir. Özellikle de devlet yardımları gibi siyasi erkin her an ilgi alanında bulunan bir konunun izlenme ve denetim görevini üstlenen birimin kendi mali imkanları ile görev ifa edebilen ve hizmet birimlerini kendi usulleri ile oluşturabilen bir yapıda kurulmuş olması denetim işleminin etkin bir biçimde gerçekleştirilmesini sağlayacaktır.

2. Devlet yardımlarına ilişkin yasama, uygulama ve denetim fonksiyonlarının ayrı olduğundan bu fonksiyonları ifa eden birimlerin birbirinden ayrı kurumlar olması zorunludur.

Devlet yardımlarının düzenleme biriminin diğer bir deyişle TBMM'nin ya da Hükümetlerin Türkiye'nin uluslararası taahhütleri doğrultusunda çerçeve düzenlemeleri yapacakları düşÃ¼nüldüğünde uygulama birimlerinin bu esaslar doğrultusunda bugüne kadar olduğu gibi devlet yardımlarının hayati fonksiyonunu gerçekleştireceği kuşkusuzdur. Ancak devlet yardımlarının düzenli akışının sağlayan uygulama birimlerinin dışında bu birimler ile hiçbir kurumsal bağı olmayan diğer bir birim tarafından izlenmesi ve denetlenmesi yardımların etkin olarak uygulanmasını sağlayacaktır.

3. Bu fonksiyonlardan düzenleme fonksiyonunu üstlenen kurumun uygulama ve denetleme fonksiyonlarını yürüten kurumların görüşlerini de alması AB uygulamalarına uygun düşecektir.

Her yeni yasama çalışması sırasında düzenleyici kurumun uygulama ve denetleme birimlerinin görüşlerine başvurması uluslararası normlarda devlet yardımlarının düzenlenebilmesi için gereklidir.

4. Devlet Yardımlarının denetimi için idari ve mali özerkliği bulunan Rekabet Kurumu görevlendirilmelidir. Esasen Türkiye AB tam üye olmayı hedeflediğinden ve tam üyelik gerçekleştiğinde bu denetimin AB Komisyonu'na geçeceği düşÃ¼nüldüğünde geçici nitelikte yeni bir kurum ihdas etmenin ülke kaynaklarını israf etmek anlamı taşıyacağı kuşkusuzdur.

Devlet yardımlarının izlenmesi ve denetlenmesi görevi idari ve mali özerkliği bulunan bir kurum tarafından yerine getirilmelidir. Bu amaca ulaşmak için yeni bir kurum ihdas edilebilir ya da bu yapıda mevcut bir kurum bu işlevi gerçekleştirebilir. Nitekim halihazırdaki idari örgütlenmede bu yapıda kurulmuş ve dört buçuk yıldır görev gören Rekabet Kurumu mevcuttur. Esas itibariyle piyasaları izleyerek rekabeti kısıtlayıcı her türlü eylemi önleme amacıyla geniş yetkiler ile donatılmış bu kurumun söz konusu işlev ile görevlendirilmesi doğru olacaktır. AB uygulamalarında da rekabet otoritesi devlet yardımlarının izlenmesi ve denetlenmesi işlevini görmektedir. Ayrıca Rekabet Kurulu yasasından kaynaklanan yetkisi ile siyasi erke rekabet politikaları ile ilgili olarak görüş verme yeteneğini haiz bir kuruluştur. Böylelikle bu yeni görevi yadırgaması olası değildir. Öte yandan Türkiye'nin yakın bir gelecekte AB üyesi olması durumunda bu denetimlerin Komisyon'un Rekabet Genel Müdürlüğü tarafından yapılacağı göz önünde bulundurulduğunda sınırlı bir süre için yeni bir kurum ihdas etmenin ülke kaynaklarını israf etmek anlamı taşıyacağı kuşkusuzdur. Mevcut kaliteli uzman personeli ve fiziki koşulları yeterli gözüken bu kurumun devlet yardımlarını izleme ve denetleme işlevini yerine getirmesi amaca ve ihtiyaca uygun düşmektedir.

5. Devlet yardımlarının denetimi üzerine yapılacak düzenlemenin 1/95 Sayılı OKK'ın 34 üncü maddesinde vazedilen hususları maddi olarak ihtiva etmesi gerekmektedir.

Devlet yardımlarının denetlenmesi ve gereğinde rekabeti bozucu etkisi bulunan tasarrufların iptal edilebilmesi için, ne türde yardımların yasak olduğu, ne tür yardımların ise mümkün ya da izin verilebilir türde olduğu 1/95 Sayılı OKK'nın ilgili 34 üncü maddesinden esinlenerek yasada belirlenmelidir. Böylece izleme ve denetleme görevini üstlenecek kurumu güçlendirmek ve bu kurumun görevini tartışmalara yol açmayacak biçimde yerine getirmesini sağlamak mümkün olacaktır.

6. Devlet yardımlarının düzenlenmesine ilişkin denetim kavramından ön denetim ve işlem sonrası denetim anlaşılmalıdır. Ön denetim ile amaçlanan devlet yardımları ile ilgili her türlü düzenlemenin kanun ile belirlenen genel kriterlere uygunluğunun sağlanmasıdır. Devlet Yardımları ile ilgili her türlü düzenleyici işlemlerin ve idari düzenlemelerin ve sair idari işlemlerin yürürlüğe konmadan önce denetlenmesidir. İşlem sonrası denetim azımsanabilir (de minimis) devlet yardımları dışında kalan tüm devlet yardımlarının yararlananların bildirimi marifetiyle denetlenmesini kapsamalıdır.