2006/1459 Sayılı Uçuş Tarifeleri ve Slot Tahsisine Yönelik Yapılan Anlaşma, Karar ve Uyumlu Eylemlere İlişkin Grup Muafiyeti Tebliği Ãœzerine Açıklamalar

Av. İdil ÖZKOÇAK

Uluslararası hava taşımacılığını evrimleştiren gelişmeler esas itibariyle 1970’lerin sonlarından itibaren ABD’de başlamıştır. Bu alandaki liberalleşme 1978 yılında Amerikan iç hatlarında başlamış, 1980’lerde denizaşırı hatlarda uygulanmıştır. Avrupa’nın uluslararası hava taşımacılığı sektöründeki liberalleşme süreci ise İngiltere’de başlamıştır. İngiltere 1984 yılında Hollanda ile yaptığı “open skyâ€� anlaşmasıyla bu alandaki serbestleşmeyi Avrupa’ya taşımıştır.

Bu gelişmeler öncesindeki Avrupa’ya bakıldığında havacılık sektörünün, diğer sektörlere nazaran, rekabet hukuku açısından farklı muameleye tabi tutulduğu görülür. Nitekim 1962 yılında yürürlüğe giren 17 Sayılı Tüzük’te, hava taşımacılığı sektörünün rekabet kurallarından muaf olduğu belirtilmiştir. Ãœstelik bu muafiyet için herhangi bir gerekçe gösterilmemiştir.

Avrupa’da, havacılık sektörüne Birlik Anlaşması’nın 81 ve 82nci maddelerinden ibaret olan rekabet kurallarının uygulanması ATAD’ın 1984 yılında verdiği bir kararla mümkün olmuştur. Böylece, havayolu taşımacılığı sektöründeki serbestleşme sürecinin Avrupa’daki ilk adımı atılmıştır.

Avrupa, bu sektördeki serbestleşmeyi yavaş fakat sağlam adımlarla sürdürmüştür. Nitekim 1987, 1990 ve 1992 yıllarında kabul edilen üç adet serbestleşme paketiyle her havayolu şirketinin Avrupa Birliği sınırları içinde istediği yere istediği fiyatla uçuş yapma serbestisi getirilmiştir.

1993 yılına gelindiğinde ise Avrupa’da, havacılık sektöründeki bazı anlaşma kategorilerinin rekabet kurallarının uygulanmasından muaf tutulması gerektiği anlayışı hakim olmuştur. Bu anlayışı takiben 1993 Tarihli ve 1617 sayılı “Programların Ortaklaşa Planlanması ve Koordinasyonu, Ortak faaliyetler, programlı hava hizmetlerinde yolcu ve kargo tarifeleri hakkında danışma ve havaalanlarında slot tahsisi ile ilgili belirli kategorideki anlaşma, karar ve uyumlu eylemlere Antlaşmanın 81(3) maddesinin uygulanması hakkında 23 Haziran 1993 tarih ve 1617/93 sayılı Komisyon tüzüğüâ€� kabul edilmiştir.

Bilindiği gibi havayolu şirketlerinin bir havayolundan kalkış veya oraya iniş yapabilmesi için havaalanlarından slot edinmeleri gerekmektedir. Slot, belirli saat aralıkları için bir havaalanının pist, park ve terminal alanından oluşan kapasitesinin iniş ya da kalkış yapan taşıyıcılara tahsis edilmesi anlamına gelmektedir. Bir diğer deyişle hava trafiğinin yoğun olduğu havaalanlarındaki trafiği, günün her saatine ve haftanın her gününe mümkün olduğu kadar dengeli bir şekilde yayarak havaalanlarının optimum kullanılamsını sağlamaktır.

Slot tahsisi konusundaki temel sorun, slotların mevcut havayolu şirketleri ve sektöre yeni giren şirketler arasındaki dağılımda nasıl denge sağlanacağı hususudur. Özellikle, son yıllarda, yeni havayolu şirketlerinin de havacılık sektörüne dahil olmasıyla birlikte yoğun havaalanlarında bu şirketlerin slot edinmesi oldukça güçleşmiştir. Bu durumun sonucu ise mevcut havayolu şirketlerinin sahip oldukları slotları kolay bırakmamaları ve sektöre yeni giren havayolu şirketlerinin rekabet etme güçlerinin azalması olmaktadır.

1993/1617 sayılı Komisyon Tüzüğü’nde yapılan 2002 yılındaki son değişiklik sonucu, uluslararası hatlar için yolcu tarifelerinin ortaklaşa belirlenmesi ile slot tahsislerinin koordinasyonu konuları 81 ve 82nci maddelerden muaf tutulmuştur. 1617/93 sayılı grup muafiyeti tüzüğü 6ncı maddesinde rekabeti sınırlandıran slot tahsisi konusundaki anlaşmaların havaalanı kapasitesinin ve hava sahasının etkili kullanımını sağlayarak iyileştirebileceği, hava trafiği kontrolüne yardımcı olabileceğini öngörmüştür. Tüzüğe göre bu tür anlaşmalar şeffaflık ve güvenliğin sağlanması halinde kabul edilebilirler. Havaalanalarında slot tahsisi ve saat çizelgelerinin belirlenmesi konulu anlaşmalar havaalaanı kapasitesinin ve hava sahasının etkili kullanımını geliştirerek, hava trafiği kontrolünün ve havaalanları tarafından verilen hava taşımacılığı hizmetlerinin kolaylaştırılmasına yardımcı olabilir. Bununla birlikte, rekabetin korunması için yoğun havaalanlarına erişimi garanti altına almak gerekmektedir.

Sözkonusu Tüzük, 30 Haziran 2005 tarihinde yürürlük süresini doldurmuştur.

Havacılık sektörü, 1 Mayıs 2004 tarihinden itibaren, Birlik Antlaşması’nın 81. ve 82nci maddelerindeki rekabet kurallarının uygulamasına yönelik olarak düzenlenen 16 Aralık 2002 tarihli ve 2003/1 Sayılı Konsey Tüzüğü hükümleri kapsamında değerlendirilmektedir. Tüzüğe göre, havacılık sektöründe yapılan ve Birlik Anlaşması’nın 81 (1) maddesi hükmü kapsamına giren anlaşmalar, 81 (3) madesi koşullarını karşılamak şartıyla rekabete aykırı addedilmemektedir. Ayrıca bu anlaşmaların muafiyet kapsamında değerlendirilmesi için Komisyon’a bildirim zorunluluğu da yoktur. Bilindiği gibi, Antlaşma’nın 81nci maddesi, rekabeti sınırlayıcı anlaşma, uyumlu eylem ve kararların hukuka aykırı ve yasak olduğunu belirtmektedir. Aynı maddenin 3üncü fıkrası ise, belirli şartların varlığı halinde teşebbüslerarası anlaşma, uyumlu eylem ve kararların 81nci maddenin birinci fıkrasından muaf tutulmasının mümkün olabileceğini düzenler. Dolayısıyla, sözkonusu Tüzüğe göre havacılık sektöründeki teşebbüsler, anlaşma-uyumlu eylem ve kararlarının, Birlik Antlaşması’nın 81inci maddesiyle uyumlu olup olmadığı konusundaki değerlendirmeyi kendileri yapmak durumundadırlar.

Komisyon Haziran 2004’te adı geçen tüzüğü yeniden gözden geçirmek ve ilgili çevreden konuyla ilgili yorumları almak üzere gerek sektör tarafları gerekse kamu otoriteleri ve tüketici gruplarının katıldığı tartışma forumları oluşturmuştur. Buradaki amaç, 2003/1 Sayılı Tüzüğün aynı hükümlerle devam etmesine veya bazı değişiklikler yapılarak kapsamının genişletilmesine karar vermekti. Komisyonun bu konudaki girişimi havayolu şirketleri, seyehat acentaları ve tüketici gruplarından karşılık bulmuştur. Tartışmalarda üzerinde yoğunlaşılan konular; uluslararası hatlar için yolcu taşıma tariflerinin belirlenmesi ve slot tahsislerinin ortaklaşa koordinasyonunun rekabeti daha az şekilde sınırlandırmasının mümkün olup olmadığı ve bu konuda yeni bir Tüzük çalışması yapılmasına ne ölçüde ihtiyaç duyulacağıydı. Komisyon’un bu girişimi ve sektör tarafları ile tartışma forumuna katılanların vardığı ortak kanı doğrultusunda 18 Şubat 2006 tarihinde, havacılık sektörüyle ilgili yeni bir taslak tüzük oluşturuldu. Sözkonusu taslak metni, alınan görüşler doğrultusunda Komisyon tarafından aynı şekliyle kabul edildi. Böylece “Uçuş Tarifeleri ve Slot Tahsisine Yönelik Yapılan Anlaşma, Karar ve Uyumlu Eylemlere İlişkin Grup Muafiyeti Tüzüğüâ€� 28 Eylül 2006 tarihinde yürürlüğe girmiş oldu.

Sözkonusu yeni tüzük gerekçesinde, Komisyon 31 Aralık 2006 tarihine kadar, Birlik sınırları içindeki havaalanlarından kalkış veya oraya iniş yapan havacılık hizmetlerini içeren slot tahsisi ve saat çizlegelerinin belirlenmesi konulu koordinasyonlar için, bir grup muafiyeti belirlemek gerektiğini vurgulamıştır.

28 Eylül 2006 tarih ve 1459 sayılı sözkonusu Tüzük’teki düzenlemede özetle, slot tahsislerine ilişkin olarak; ortaklaşa slot tahsislerinin Birlik Antlaşması’nın 81 (1) maddesinin uygulanmasından muaf tutulacağı hükme bağlanmıştır.

Sözkonusu Tüzük gerekçesinde, havayolu sektörü için 1 Mayıs 2004 tarihinden itibaren geçerli olan 2003/1 Sayılı Konsey Tüzüğü uyarınca muafiyet için bildirim zorunluluğunun kaldırıldığı, başka bir deyişle bu tüzük ile birlikte teşebbüslerin anlaşma, uyumlu eylem ve kararlarının rekabeti ihlal edip etmediğine ilişkin değerlendirmenin –Komisyon’a bildirilmesine gerek olmaksızın- bizzat teşebbüslerin kendileri tarafından yapılacağı, bu çerçevede havayolu için ayrı bir grup muafiyeti oluşturmaya gerek olmadığı; bununla birlikte, yeni durumun kabul edilmesi açısından havacılık sektörüne belli bir sürenin tanınmasının kaçınılmaz olduğu, ayrıca, yapmış oldukları anlaşmaları, Birlik Antlaşması’nın 81 (1) maddesi ile uyumlu olup olmadığını değerlendirebilmeleri ve gerekiyorsa değiştirebilmeleri açısından da böyle bir sürenin varlığının gerekli olduğu belirtilmiştir.

Amerika Birleşik Devletleri ve Avustralya’daki yetkili otoriteler, kendi antitröst politikalarını, IATA tarife konferansı kapsamında yeniden gözden geçirmektedirler. Bu sebeple Tüzük, sözkonusu incelemelerin Haziran 2007’ye kadar bitirilmesini ve Birlik ile sözkonusu ülkeler (ABD ve Avustralya) arasındaki uçuşlarla ilgili olarak, yolcu uçuş tarifesi konferansları için grup muafiyetinin yeniden gözden geçirilmesi gerektiğini belirtmektedir.

Tüzük, İç pazarla ilgili olan sivil havacılık alanındaki Birlik Hukuku’nun, Avrupa Ekonomik Alanı anlaşması sayesinde, Birlik ile Norveç ve İzlanda alanlarını da kapsayacak şekilde genişlediğini ve böylece Birlik ile Norveç, İzlanda ve Liechtenstein arasındaki uçuşların, Birlik sınırı dahilindeki uçuşlarla aynı uygulamaya tabi olduğunu belirtmektedir. Tüzüğün uygulanması için, Birlik dışı uçuşlara ilişkin grup muafiyeti Birlik havaalanları ve Norveç, İzlanda ve Liechtenstein arasındaki uçuşlara uygulanmamaktadır.

Aynı durum İsviçre ile Birlik arasında yapılan 30 Nisan 2002 tarihli “sivil havacılık anlaşmasıâ€� sayesinde İsviçre açısından da sözkonusudur. Buna göre, sözkonusu anlaşma yürürlükte kaldığı sürece, Birlik ile İsviçre arasındaki uçuşlar da, Birlik sınırı dahilindeki uçuşlarla aynı uygulamaya tabidir. Tüzüğün uygulanması için, Birlik ve diğer ülkeler arasındaki uçuşlara ilişkin grup muafiyeti Birlik havaalanları ve İsviçre arasındaki uçuşlara uygulanmamaktadır.

Toplam dört maddeden oluşan 2006/1459 sayılı tüzüğün ilk maddesi muafiyetler konusunu ele almakta ve Birlik Anlaşmasının 81inci maddesinin birinci fıkrasından, havayolu şirketlerinin bazı karar, anlaşma ve uyumlu eylemlerinin birtakım koşullara uymaları halinde muaf olabileceklerini öngörmektedir.

Tüzük, ‘Havaalanlarında Slot Tahsisi ve Saat Çizelgelerinin Belirlenmesi’ başlıklı ikinci maddesinde birinci maddenin a bendinin uygulanmasının birtakım koşullara bağlı olduğunu belirtmektedir. Sözkonusu bende göre “ Birlik sınırları içindeki havaalanlarından kalkış yapan veya oraya inen uçaklar için iniş kalkış saatlerine yönelik slot tahsisi ortak koordinasyonunu konu alan ve uçuş hizmetlerini içeren anlaşma, karar ve uyumlu eylemlerâ€� grup muafiyeti kapsamındadır.

Bu koşullar özetle şunlardır:

• ortak koordinasyonun tüm ilgili havayolu taşıyıcılarına açık olması,
• öncelik kurallarının doğrudan veya dolaylı ayırım yapılmaksızın uygulanması, • sektöre yeni giren havayolu şirketlerine slot tahsisinin belirli kurallar dahilinde yapılması,
• öncelik kurallarına tüm ilgili tarafların ulaşabilmesi,
• taşıyıcıların hangi bilgilere ulaşabilecekleri,
• reddedilen slot taleplerinin gerekçeli olması.

Bunun yanısıra, sözkonusu tüzüğün ikinci maddesi devamında Ãœye Devletler’in ve Komisyon’un, havaalanlarında slot tahsisine ilişkin koordinasyonlara gözlemci gönderme hakları olduğunu öngörmektedir.

‘Yolcu Taşımacılığında Tarifelere İlişkin Danışma Forumları’ başlıklı üçüncü maddesinin birinci maddenin b, c ve d bentlerinin uygulanmasını birtakım koşullara bağlamaktadır. Sözkonusu bentler aşağıdaki gibidir:

“b) Birlik sınırları içindeki havaalanları arasında veya Topluluk ve İsviçre, Norveç, İzlanda veya Liechtenstein’daki havaalanları arasındaki düzenli hava taşımacılığı hizmetleri üzerine yolcu ve yolcu bagajları taşımacılığı için tarifelerine ilişkin ortak koordinasyon;

c) Topluluk içindeki havaalanları arasında veya Topluluk havaalanları ve Avusturalya veya Amerika Birleşik Devletleri arasındaki düzenli hava taşımacılığı aracılığıyla yolcuların ve bagajlarının taşınmasına ilişkin tarifeler üzerine danışma forumları düzenlenmesi;

d) Topluluk içindeki havaalanları arasında veya Topluluk havaalanları ve b ve c bentlerinde adı geçen ülkeler dışındaki ülkelerde bulunan havaalanları arasında düzenli hava taşımacılığı yoluyla yolcuların ve yolcu bagajlarının taşınmasına ilişkin tarifeler üzerine danışma forumları düzenlenmesi;â€�

Bu koşullara örnek olarak, taşıyıcı şirketlerin tarafsız gerekçelere dayanarak ve ayrımcılık yapmaksızın biletlerle ilgili rezervasyon değişimlerini reddetme hakları olduğu, ortak koordinasyonun konusunu oluşturan yolcu taşımacılığı tarifelerinin taşıyıcılar tarafından yolculara ayrımcılık yapılmaksızın uygulanması, ortak koordinasyona katılılmın zorunlu olmaması, ve katılanlar için bağlayıcı olmaması verilebilir. Bunların yanısıra tüzük, koordinasyona katılan taşıyıcıların birtakım veriler edinmeleri gerektiğini de öngörmektedir. Aynı madde, tarifelere ilişkin koordinasyonlara, ilgili Ãœye Devletler’in ve Komisyon’un gözlemci gönderme hakları olduğunu da öngörmektedir.

2006/1459 sayılı Komisyon Tüzüğü’nün birinci maddesinin a ve b bentlerinde öngörülen muafiyetler, 31 Aralık 2006 tarihine kadar uygulanacaktır. Aynı maddenin c bendindeki muafiyetler ise 30 Haziran 2007 tarihine kadar geçerli olacaktır.

Birinci maddenin d bendinde öngörülen muafiyetler ise 31 Ekim 2007 tarihine kadar geçerli olacaklardır.

Tüzük uyarınca, sözkonusu Tüzük 18 Ocak 1993 tarihli ve 95/93 sayılı Birlik havaalanlarında slot tahsisine ilişkin kurallar öngören Konsey Tüzüğü’nden ayrı olarak uygulanmaktadır.

Sözkonusu 1987/3976 Sayılı Tüzüğün 4üncü maddesi, yürülüğe girdiği tarihte mevcut olan anlaşma, karar ve uyumlu eylemleri de kapsayacak şekilde uygulanacağını belirtmiştir. Ancak tabii ki bu anlaşma, karar ve uyumlu eylemlerin de Tüzükte belirtilen muafiyet şartlarını karşılaması beklenmektedir.