Rekabet Hukuku Kitabı Prof. Dr. Arif Esin

1.1. Rekabet Hukuku ve Topluluk Kurumları

Roma Antlaşması'nın 4. maddesi, Topluluk rekabet sistemindeki görev ve yetkileri beş kurum arasında dengeli bir biçimde dağıtmıştır. Bunlar; Avrupa Parlamentosu, Konsey, Komisyon, ATAD ve Sayıştay'dır.

1.1.1. Avrupa Parlamentosu 1995 yılında Topluluğun dördüncü genişlemesi ile üye ülke sayısının 15'e ulaşması sonucunda doğrudan ve beş yıl için seçilen 626 Avrupavekili'nin henüz yasa koyucu bir görevi yoktur. Ancak Parlamento'nun bir uzlaşma ve tartışma zemini olduğu unutulmamalıdır. Öte yandan Parlamento'nun çevre, iç pazar, kültür, eğitim ve sağlık politikalarına ilişkin çıkartılacak mevzuatlarda veto yetkisi mevcuttur. Bu durumda da rekabet hukuku konusunda alınancak kararlarda Parlamento'nun sadece Kurucu Antlaşma'nın 87. maddesi doğrultusunda danışma usulü kapsamında "Görüş" verme yetkisi bulunmaktadır.

Ancak, Avrupa Parlamentosu Rekabet Hukuku ve sair mevzuatını etkileyecek "İlke" kararları alabilmektedir. Nitekim, Avrupa Parlamentosu her yıl Komisyon'un yayımladığı Rekabet Politikasına ilişkin Rapor'a karşı bir İlke kararı almaktadır. Ayrıca 1993 yılında da rekabet politikası üzerine iki adet İlke kararı almıştır.

1.1.2. Konsey

Konsey, her Ãœye Devletin kendi hükümetini taahhüt altına sokmaya yetkili bakanlar düzeyindeki temsilcilerinden oluşmaktadır. Konsey'in başkanlığını her Ãœye Devlet altı aylık dönemler için sırayla üstlenmektedir. Ãœye Devletlerin Topluluk nezdindeki Büyükelçilerinden oluşan Daimi Temsilciler Komitesi, Konsey'in çalışmaları için gerekli hazırlıkları yapmak ve özel konuları incelemekle görevli komiteler oluşturarak Konsey'in talimatlarını yerine getirmektedir.

Konsey'in esas görevi Kurucu Antmaşma'nın hedeflerine ulaşılmasını ve Ãœye Devletler arasında ekonomi-politikaların uyumlaştırılmasını sağlamaktır. Konsey, Topluluğun yasa koyucu organı konumundadır. Kararlarını oybirliği ya da nitelikli oyçokluğu ile almaktadır. Rekabet politikalarına ilişkin düzenlemelerde Konsey, Komisyon'un önerisi üzerine nitelikli oyçokluğu ile tüzük ve yönergeler marifetiyle kararlarını almaktadır. Sözkonusu düzenlemeler "doğrudan uygunabilirliği" zorunlu olan tüzük ve yönergelerdir. Konsey, Avrupa Topluluklarını Kuran Antlaşma'nın 85. ve 86. maddelerinin hayata geçirilmesine yönelik temel uygulama esaslarını düzenleyen 17/62 Sayılı Tüzüğü (5) ve rekabet soruşturmalarındaki süreleri düzenleyen 2988/74 Sayılı Tüzüğü (6) yayımlamıştır.

17/62 Sayılı Tüzük'ün yürürlüğe girmesinden çok kısa bir süre sonra, Komisyon, adeta yağmur gibi gelen bireysel muafiyet talepleri karşısında iş yapamaz hale gelmiş ve Konsey, Komisyon'u grup muafiyeti tüzüklerini çıkarmaya yetkili kılacak mevzuatı yürürlüğe koymuştur. Komisyon, grup muafiyeti tüzüklerini çıkartırken en çok bireysel muafiyet talebi gelen kategorileri göz önünde bulundurmuştur. Bu kategorilerin başında da tek elden dağıtım ve tek elden satın alma anlaşmaları, sınai mülkiyet haklarını konu alan anlaşmalar ve işbirliği anlaşmaları gelmekteydi.

1.1.3. Komisyon

Komisyon, Hükümetleri tarafından atanmış ancak bağımsız olarak karar alan yirmi üyeden oluşmaktadır. Komisyon'un görevlerinin başında Kurucu Antlaşmalar'ın korunması ve gözeltilmesi gelmektedir. Bunun yanı sıra Ãœye Devletler'den herhangi birine karşı Antlaşma ihlali soruşturması başlatabilir ve gerekli gördüğünde konuyu ATAD'a götürür. Bunların yanısıra özellikle Avrupa Topluluğu'nun rekabet kurallarını ihlal etmeleri durumunda tüzel ve teşebbüs konumundaki gerçek kişilere para cezası verebilir.

Ayrıca Komisyon, Topluluğu harekete geçiren organdır. Yasama sürecini başlatmada tek yetkilidir ve yeni bir Topluluk yasasının kabulü sürecinin her aşamasında etkide bulunma güç ve yetkisine sahiptir.

Komisyon, Avrupa Topluluğu'nun yürütme organıdır. Buna, belirli Antlaşma maddelerinin uygulanmasına ilişkin kuralların belirlenmesi ve Topluluk faaliyetleri için ayrılmış bütçe ödeneklerinin idaresi de dahildir.

Komisyon'un idari personelinin çoğu, Komisyon merkezinin bulunduğu Brüksel'de, bir kısmı ise Lüksemburg'da görev yapmaktadır. Komisyon bünyesindeki 23 Genel Müdürlük ve benzeri bölümlerde yaklaşık 15.000 görevli çalışmaktadır.

Rekabet Hukuku'nu ilgilendiren Genel Müdürlük, IV. Genel Müdürlük'tür. Burada 400'e yakın uzman memur görev almaktadır. Uzman personelini iktisatçı ve hukukçular oluşturmaktadır. IV. Genel Müdürlük, 1995 yılında yeniden yapılandırılarak 7 adet Müdürlüğe ayrılmıştır. Bunlar;

(A) Genel Rekabet Politikaları ve Koordinasyon Müdürlüğü.

(B) Task Force adı verilen ve sadece teşebbüslerarası birleşmelerin ve devralmalarının denetimi ile ilgilenmekte olan birim.

(C) Teşebbüslerarası Anlaşmalar, Hakim Durumun Kötüye Kullanılması ve diğer Rekabeti Kısıtlayıcı Eylemler Müdürlüğü. Sözkonusu birim özellikle iletişim sektörü ile ilgilenmektedir.

(D) Teşebbüslerarası Anlaşmalar, Hakim Durumun Kötüye Kullanılması ve diğer Rekabeti Kısıtlayıcı Eylemler Müdürlüğü. C Müdürlüğü'nün işlevini sadece hizmet sektörüne yönelik olarak görmektedir.

(E) Teşebbüslerarası Anlaşmalar, Hakim Durumun Kötüye Kullanılması ve diğer Rekabeti Kısıtlayıcı Eylemler Müdürlüğü. Bu birim de başlangıç sanayileri ile ilgilenmektedir. Bunlar arasında demir içermeyen metaller, ametal madenler, enerji sektörü, kauçuk, kimya ürünleri, kağıt ve ormancılık ürünleri, cam, kimya ve ilaçta başlangıç maddeleri ve dönüştürülmüş kimyasal ürünler yer almaktadır.

(F) Teşebbüslerarası Anlaşmalar, Hakim Durumun Kötüye Kullanılması ve diğer Rekabeti Kısıtlayıcı Eylemler Müdürlüğü. Bu birim ise yatırım malları, dayanıklı ve dayanıksız tüketim ürünleri üzerine ihtisaslaşmıştır.

(G) Devlet Yardımları Müdürlüğü. İlgili G birimi ise KİT'ler, sektörel ve bölgesel devlet yardımları, vb. teşvik uygulama konuları ile ilgilenmektedir.

Komisyon, gerek Topluluk rekabet kurallarının ihlal edilmesini engellemeye yönelik gerekse de ihlal durumunda Ortak Pazar'da ihlalden önceki piyasa şartlarının tesis edilmesini sağlayacak soruşturma yürütme ve caydırıcı müeyyideleri uygulama yetkilerine sahiptir.

Komisyon yürüttüğü soruşturmalarda ihlale ilişkin bilgi ve belgelere ulaşabilmek için başvurabileceği iki esas yöntem vardır: bilgi talep etme ve yerinde inceleme.

Ayrıca, Komisyon'un soruşturmalarına sadece teşebbüsler ve teşebbüs birlikleri konu olabilir; zira Komisyon'un bireylere karşı bir yetkisi bulunmamaktadır. Komisyon, işbirliğinde bulunmayı reddeden bir tarafa para cezası verebilir, ancak zor kullanmaya yetkisi yoktur. Ancak, yerinde incelemede bulunabilmek için Ãœye Ãœlke makamlarından, sözkonusu ülkelerin sağlamaya zorunlu olduğu desteği talep edebilir. Ancak, Komisyon'un sözlü ifadeyi zorunlu kılmak, bireylerden bilgi istemek ve bireylere para cezası uygulamak gibi yetkileri bulunmamaktadır.

Topluluk Rekabet Hukuku'nun ihlalinden doğan davaları takip etmenin yanı sıra Komisyon, Konsey tüzüklerinin uygulanmasına yönelik tüzükleri çıkarma yetkisine de sahiptir. Bu doğrultuda Komisyon, bildirim ve başvuruların düzeni, içeriği ve diğer ayrıntıları düzenlemeye yönelik 27/62 Sayılı Tüzüğü (7) ve 17/62 Sayılı Konsey Tüzüğü'nün 19 (1) ve (2). Maddelerinde Öngörülen Sözlü Savunma Toplantılarına Yönelik 99/63 Sayılı Tüzüğü (8) yürürlüğe koymuştur.

Öte yandan doğrudan Komisyon Başkanı'na bağlı olarak çalışan Komisyon'un Hukuk Servisi, IV. Genel Müdürlüğün aldığı tüm kararların Rekabet Hukuku ile uygunluğunu incelemektedir. Hukuk Servisi'nin bir diğer görevi de, ATAD'a intikal etmiş ihtilaflarda Komisyon'u Yüce Divan ve Bidayet Mahkemesi önünde temsil etmektir.