Franchise Grup Muafiyeti Tebliği'nin Avrupa Birliği Uygulamaları Prof.Dr.Arif ESİN

Franchise alan taraf, anlaşmayla Pronuptia'nın ticari markasını belirtilen bölgelerde kullanma ve birçok alanda Pronuptia'dan destek alma garantisi elde etmiştir. Karşılığında Franchisei veren taraf ise üçüncü kişilere başka yollardan tedarikte bulunmamayı, ticari lisans vermemeyi ve kendi adına mağaza açmamayı taahhüt etmiştir.



Anlaşma gereği, Franchise alan, satışlar üzerinden % 10 komisyon ödemeye, tedariğinin % 80'ini Franchise verenden, kalanını da ancak onaylanmış tedarikçilerden sağlamaya, anlaşmanın sona ermesinden itibaren bir yıl süresince Franchise verenle rekabet etmemeye ve reklam faaliyetlerinde ortak çalışmaya mutabık olduğunu belirtmiştir.



Pronuptia vakası ile ATAD, her Franchise anlaşmasının, kapsadığı faaliyetlere ilişkin özel hükümler içermesinden dolayı teker teker ele alınması gerekliliği üzerinde durmuştur. Franchise sistemlerinin devamlılığının sağlanması için üç önemli nokta olduğunu belirten Yüce Divan, bunları;



Franchise sağlayanın know-how'ının,



ticari kimliğinin



ve birikiminin



korunması olarak saymıştır.



Bunların elde edilmesi için koyulan kurallar anlaşmanın Kurucu Antlaşma'nın 85 (1) maddesine uymaması anlamına gelmemektedir.



Bu yaklaşım, Komisyon'un 1986 -1988 yılları arasında kendisine intikal eden Yves Rocher[6], Computerland[7], Service Master[8] ve Charles Jourdan[9] vakalarında almış olduğu kararlarında ve bütün bu içtihatlar sonucunda şekillenen Franchise anlaşmalarına ilişkin grup muafiyeti tüzüğünde de belirleyici olmuştur.



Yukarıda sözünü ettiğim bu temel içtihatlar sonrasında Rekabet Kurumu Başkan Yardımcısı Sayın İsmail Hakkı Karakelle'nin tüm incelikleriyle sunduğu Franchise tebliğinin ana esaslarının bazıları üzerine Topluluk'ta oluşmuş içtihatlardan söz etmekte fayda vardır.



Örneğin Franchise alan işletmelerin, Franchisee konu olan hizmetin yerine getirilmesinde, rekabet içinde oldukları diğer malları kullanmaları veya satmaları, bu mallara, Franchisee konu olan mallarla birlikte anılma ve mevcut bir Franchise ağının avantajlarından faydalanma olanağı sağlayacağından, yasaklanmıştır. Ancak bu kısıtlama Franchise anlaşmasına konu ürünlerle birlikte kullanılan diğer aksesuar veya tamamlayıcı ürünleri kapsamamaktadır. İşte bu konu Yves Rocher[10] vakası sonucunda ortaya çıkmış ve Franchise alan teşebbüsler anlaşma konusu ürünlerle rekabet halinde olan ancak ana ürün sınıfına girmeyen bazı aksesuarları satabilme hakkını elde etmişlerdir.



Diğer önemli bir konu ise, tebliğde belirtilen bölgesel sınırlama esası, Franchise alanların yatırımlarının korunmasında büyük önem taşımaktadır. Franchise alanın, Franchise ağının bir üyesinin -ki buna Franchise veren de dahildir- yer aldığı bir bölgede, doğrudan yada dolaylı olarak, benzer bir faaliyette bulunamamaktadır. Franchise alan, anlaşmanın bitiminden sonra da bu yükümlülüğe, Franchisei kullandığı bölge için, bir yıl aşmayacak bir süre boyunca uymak zorunda kalabilmektedir. İşte Computerland[11] vakasında Franchise veren Franchise alanın, anlaşma bitiminden sonra bir yıl boyunca hiçbir benzer faaliyette bulunmamasını, ikinci yılın sonuna kadar herhangi bir Computerland mağazasına yakın mekanda benzer faaliyetlerde bulunmamasını, üçüncü yılın sonuna kadar da kendi eski Computerland Franchiseinin civarında benzer faaliyetlerde bulunmamasını şart koşmaktaydı. Ancak Komisyon, bu tür kademeli bir rekabet etmeme hükmünün çok ağır olduğuna ve Franchise alanın anlaşma bitiminden sonra kendi bölgesi veya mağazasının merkezinden belirlenen on kilometre çapında bir alan içerisinde bir yıllık bir süre içerisinde benzer bir faaliyette bulunulmamasının makul olabileceğine karar vermiştir.



4087/88 Sayılı Franchise Anlaşmalarına İlişkin Grup Muafiyeti Komisyon Tüzüğü bir itiraz prosedürü içermektedir. Bu prosedür, Tüzük'te açıkça belirtilmemiş rekabet kısıtlamalarının bulunduğu anlaşmalar için geçerlidir. Bu tür anlaşmalar Komisyon'a bildirilir ve Komisyon da, sözkonusu anlaşmaya ilişkin altı ay içerisinde herhangi bir itiraz çıkmazsa muafiyet tanır.



Söz konusu altı aylık süre, Komisyon'un bildirimi aldığı tarihten itibaren başlar. Komisyon, eğer bildirimin yapıldığı tarihten itibaren üç ay içinde, bir Ãœye Devlet'ten anlaşmaya muafiyet tanınmamasına ilişkin bir talep gelirse muafiyete karşı çıkabilir. Bu talep, Topluluk Rekabet Hukuku ile uyumlu olmalıdır. Bir Ãœye Devlet'in talebi karşısında ortaya çıkan bu karşıtlık, Komisyon'un Kısıtlayıcı Eylem ve Hakim Durum Komitesi'ne danışılması sonucunda ortadan kaldırılabilir.



Eğer, teşebbüsler Kurucu Antlaşma'nın 85 (3) maddesine ait tüm şartları yerine getirmişlerse, karşıtlık ortadan kalkar ve muafiyet, bildirim tarihinden itibaren uygulanmaya başlanır.



İşletmelerin karşıtlğı ortadan kaldıracak ve Madde 85 (3)'e uyumlu hale getirecek gerekli değişiklikleri ve düzeltmeleri anlaşmalarında yapmaları durumunda ise muafiyet, değişikliklerin yapıldığı tarihten itibaren uygulanmaktadır.



Franchise anlaşmaları grup muafiyeti kapsamında bakılmakta olduğunu biliyoruz ancak bu tür anlaşmalara ayrıca bireysel muafiyet almak da bazı şartlarda mümkündür.



Bir Franchise anlaşmasının geçerliliğinin hangi koşullara bağlı olduğu daha önceki konuşmalarda derinlemesine incelendi. Bununla beraber, 4087/88 Sayılı Franchise Anlaşmalarına İlişkin Grup Muafiyeti Tüzüğü'nde belirtilen kısıtlamaların ötesinde kısıtlayıcı hükümler içeren bazı Franchise anlaşmalarına da Komisyon tarafından bireysel muafiyet tanınabilmektedir.



Franchise alan teşebbüslerin, anlaşmayla belirlenmiş olan bölgeleri içerisinde birden fazla satış noktası açmalarının engellenmesine ilişkin kısıtlayıcı maddelere genellikle muafiyet tanınmaktadır.



Aynı şekilde, Franchise alanın, sadece nihai tüketicilere veya diğer Franchise alanlara satış yapabileceğine ilişkin bir kısıtlama da anlaşmanın bireysel muafiyet almasına engel teşkil etmemektedir.



Bununla birlikte Computerland Komisyon Kararı[12], Franchise verenin, Franchise alanların anlaşma konusu ürünleri sistemin dışındaki yeniden satıcılara satmamalarını sağlamaya yönelik kısıtlamalarını inceleyen önemli bir vakadır. Komisyon, bilgisayar malzemeleri satışına ilişkin Computerland Franchise sistemi için Computerland isminin mağazalarda satılan bilgisayarların veya yan ürünlerinin markası olmadığını ve sadece satış sisteminin ismi olduğunu belirtmiştir. 



Bu durumda da Komisyon, sistem dışındaki yeniden satıcılara satılan ürünlerin Computerland isminin itibarını zedelemelerinin mümkün olmadığını bildirmiştir. Ancak bu kısıtlayıcı hükme, Franchise verenin Franchise alana verdiği eğitimin ve desteğin, Franchise alanın değişik satış kanallarına yönelmesini sağlamaya yönelik olmadığı, ancak, perakende satış ve servis hizmetlerinin iyileştirilmesi sonucunda tüketici memnuniyetinin sağlanmasına yönelik olduğu ve bu sebepten dolayı verilen eğitim ve desteğin ziyan edildiği gerekçeleriyle muafiyet tanınması gerekebilirdi[13].



Komisyon'un Franchise anlaşmalarına bireysel muafiyet tanırken göz önünde bulundurduğu en önemli faktör, ilgili anlaşmaların gerek farklı fiyat uygulamaları gerekse de eşit edimdeki Franchise alanlara farklı uygulamalar neticesinde pazarın bölünmesine yol açıp açmadığıdır. Aynı şekilde, Franchise verenler tarafından Franchise alanların satış fiyatlarının belirlenmesini amaçlayan girişimlere de Komisyon kesinlikle bireysel muafiyet tanımamaktadır.



Son olarak da belirtmekte fayda bulduğum husus; rekabet içinde olan imalatçılar arasında pazarın paylaşılması, Franchise alanın tedarikçi veya müşteri seçiminin belirtilen koşullar haricinde sınırlanması, Franchise alanın fiyatları belirlemesinin kısıtlanması gibi durumlar ise eksik rekabete neden olduklarından ötürü Roma Antlaşması'nın 85 (1) maddesi kapsamına girmeleri bakımından Franchise anlaşmalarında yer alamazlar. Bununla birlikte, Franchise veren, Franchise alanlara fiyat konusunda, ulusal yasaların izin verdiği ölçüde, uyumlu eyleme yol açmamak şartı ile, tavsiyede bulunma özgürlüğüne sahiptir.



--------------------------------------------------------------------------------



[1] TEKİNALP, Ãœ. :Avrupa Birliği Hukuku, Beta, İstanbul, 1997, s:366

[2] Avrupa Toplulukları Komisyonu: Rekabet Politikası Ãœzerine Onbeşinci Rapor, Brüksel, 1986

[3] 4087/88 Sayılı Komisyon Tüzüğü, ATRG, L 359, 1988, s:46

[4] OECD: Rapport sur la Politique de la Concurrance et les Restrictions Verticales: Les Accords de Franchise, OECD, Paris, 1994, s:100

[5] Aff. 161/84, Pronuptia de Paris GmbH k. Pronuptia de Paris Irmgard Schillgalis, Rec. 1986, s:353

[6] Yves Rocher Komisyon Kararı, ATRG, L 8, 1986, s:49

[7] Computerland Komisyon Kararı, ATRG, L 222, 1987, s:12

[8] Service Master Komisyon Kararı, ATRG, L 332, 1988, s:38

[9] Charles Jourdan Komisyon Kararı, ATRG, L 35, 1989, s:31

[10] Yves Rocher Komisyon Kararı, ATRG, L 8, 1986, s:49, paragraf: 26

[11] Computerland Komisyon Kararı, ATRG, L 222, 1987, s:15, paragraf: 12

[12] Computerland Komisyon Kararı, ATRG, L 222, 1987, s:12

[13] GOYDER J.: EC Distribution Law, John Wiley &Sons, West Sussex, 1996, s:172