2003 Ulusal Programında Rekabet

Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti 2003/5930 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Avrupa Birliği Müktesebatının Ãœstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programının Uygulanması, Koordinasyonu ve İzlenmesine Dair Kararı 23 Haziran 2003 tarihinde kabul etmiş ve 24 Temmuz 2003 tarihinde Resmi Gazete'de yayımlamıştır. Aşağıda sunulan bölüm Türkiye Ulusal Programı'nda yer alan Rekabet Politikası'na ilişkin durum tespiti ve mevzuat uyumu kapsamındaki taahütlerimizdir.

 

I.Öncelik tanımı

a) Mevcut durum

Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde mal ve hizmet piyasalarındaki rekabeti engelleyici, bozucu veya kısıtlayıcı anlaşma, karar ve uygulamalar ile piyasaya hakim olan teşebbüslerin bu hakimiyetlerini kötüye kullanmalarını önlemek, bunun için gerekli düzenleme ve denetlemeleri yaparak rekabetin korunmasını sağlamayı amaçlayan 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun T.B.M.M tarafından 7 Aralık 1994 tarihinde kabul edilmiş, 13 Aralık 1994 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Kanunu uygulamaktan sorumlu Rekabet Kurumunun karar organı olan Rekabet Kurulu ise üyelerinin yaklaşık 27 aylık bir gecikmeyle atanması ile oluşmuştur. Ancak Kurum, teşkilatını 8 ay gibi kısa bir sürede tamamlayarak bu durumu Kanunun Geçici 2'inci maddesi uyarınca, 5 Kasım1997 tarihinde yayımladığı bir tebliğ ile kamuoyuna duyurmuş ve bu tarihten sonra hızla başvuruları değerlendirmeye başlamıştır.

Temel olarak, Kanun, Rekabet Hukuku ile ilgili üç ana konuyu düzenlemektedir:

§ Birincisi, Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde mal ve hizmet piyasalarında faaliyet gösteren ya da bu piyasaları etkileyen her türlü teşebbüsün aralarında yaptığı rekabeti engelleyici, bozucu ve kısıtlayıcı anlaşma, uyumlu eylem ve kararlardır. Rekabetin Korunması Hakkında Kanunun 4'üncü maddesi, belirli bir mal veya hizmet piyasasında doğrudan veya dolaylı olarak rekabeti engelleme, bozma ya da kısıtlama amacını taşıyan veya bu etkiyi doğuran yahut doğurabilecek nitelikte olan teşebbüsler arası anlaşmaları, uyumlu eylemleri ve teşebbüs birliklerinin bu tür kararlarını ve eylemlerini yasaklar. Maddede rekabeti ihlale ilişkin örnekler 6 bent halinde sunulmuştur: Fiyat tespiti, pazar paylaşımı, miktar anlaşmaları vs. 4'üncü madde, bazı küçük istisnalar dışında Roma Antlaşmasının 81'inci maddesine paraleldir.

§ İkincisi, piyasada hakim durumda bulunan teşebbüsler tarafından hakim durumun kötüye kullanılmasıdır. Kanunun 6'ıncı maddesi, ilgili piyasalarda hakim durumda bulunan teşebbüslerin hakim durumlarını kötüye kullanmalarını önlemeyi amaçlar. Kanunun 6'ıncı maddesi, Roma Antlaşması'nın 82'inci maddesine paralel düzenlemeler içermektedir. Kanunun 4'üncü veya 6'ncı maddelerin ihlalinde Kurul, resen veya kendisine intikal eden başvurular üzerine doğrudan soruşturma açılmasına ya da rekabeti ihlal eden teşebbüsler hakkında soruşturma açılmasına gerek olup olmadığının tespiti için ön araştırma yapılmasına karar verir. Kurul, soruşturma sonunda 4'üncü veya 6'ıncı maddelerin ihlaline karar verirse Kanunun 16'ıncı maddesine göre rekabet kurallarını ihlal eden teşebbüslere ya da teşebbüs birliklerine idari para cezası verilmesine karar verir.

§ Üçüncüsü ise piyasadaki rekabeti önemli ölçüde etkileyecek birleşme ve devralma niteliğindeki işlem ve davranışlardır. Kanunun 7'inci maddesi birleşme ve devralmalarla ilgilidir. Kanunun 7'inci maddesine göre, bir ya da birden fazla teşebbüsün hâkim durum yaratmaya veya hâkim durumlarını daha da güçlendirmeye yönelik olarak, ülkenin bütünü yahut bir kısmında herhangi bir mal veya hizmet piyasasındaki rekabetin önemli ölçüde azaltılması sonucunu doğuracak şekilde birleşmeleri veya herhangi bir teşebbüsün ya da kişinin diğer bir teşebbüsün mal varlığını yahut ortaklık paylarının tümünü veya bir kısmını ya da kendisine yönetimde hak sahibi olma yetkisi veren araçları, miras yoluyla iktisap durumu hariç olmak üzere, devralması hukuka aykırı ve yasaktır. Kanunun 7'inci maddesi AB'nin 4064/89/EEC sayılı Birleşme Tüzüğü ile paralel düzenlemeler içermektedir.

Kanunun 5'inci maddesi, Kurula, rekabeti kısıtlayan bir anlaşma, karar ve uyumlu eylemin, ilgili tarafların başvurusu üzerine ve belirli koşulların varlığı halinde, 4'üncü madde hükümlerinden muaf tutma ve belirli anlaşma kategorilerini grup olarak muaf tutan tebliğleri çıkarma yetkisi vermiştir. Aynı zamanda, Kanunun 8'inci maddesi çerçevesinde ilgililerin başvurusu üzerine, teşebbüslerin ya da teşebbüs birliklerinin anlaşmalarının, kararlarının, eylemlerinin veya birleşme ve devralmalarının Kanunun 4'üncü, 6'ıncı ve 7'inci maddelerine aykırı olmadığını gösteren bir menfî tespit belgesi verilebilir.

Yukarıdaki açıklamalardan da anlaşıldığı üzere, Türk Rekabet Hukuku, AB Rekabet Hukuku'na paraleldir ve Türk Rekabet Hukuku, mevzuat uyumu kapsamında Gümrük birliği'nin etkin olarak uygulanmasına yardımcı olur.

1998 ve 1999 yıllarında 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanunda temel bir değişiklik meydana gelmemiştir. 1998 ve 1999 yıllarında Rekabetin Korunması Hakkında Kanunun 16'ıncı ve 17'inci maddelerinde düzenlenen idari para cezaları artırılmıştır. Aynı zamanda, 2000 yılının ilk tebliği de cezaların artırımına ilişkindir.

18 Haziran 1999 tarihinde kabul edilen 4389 sayılı Bankacılık Kanunu 17 Aralık 1999 tarihli 4491 sayılı Kanunla değişmiş ve bu Kanunlarla Türk bankacılık sistemine yeni düzenlemeler getirilmiştir. Zorda kalan bankaları Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu'na devir yetkisi, bankaların denetimini düzenleyen banka kanunlarında değişiklik yapılması sonucu kurulan Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kuruluna verilmiştir. Kanunun "Denetlemeler Sonucunda Alınacak Tedbirler" başlıklı 14'üncü maddesinin 7'inci paragrafında da belirtildiği üzere Fon, zor durumda kalanları istekli diğer bankalara ya da kurulacak bir bankaya devretmeye veya gönüllü bir diğer bankayla birleştirmeye yetkilidir. Aynı maddenin ".devir ve birleşmeye tabi tutulacak bankaların toplam aktiflerinin sektör içindeki paylarının yüzde 20'yi geçmemesi kaydıyla 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanunun 7'inci, 10'uncu ve 11'inci maddeleri uygulanmaz." hükmüyle Fon tarafından yapılan birleşme ve devirlerde Rekabet Kurumunun kontrolü azaltılmıştır.